Người dùng có thể thay thế nhà đầu tư truyền thống trong kỷ nguyên tiền mã hóa?

Trong thế giới tiền mã hóa ngày nay, một góc nhìn ngày càng được quan tâm là việc “người dùng có thể là nhà đầu tư tốt hơn cả nhà đầu tư truyền thống”. Đây không chỉ là một xu hướng tư duy, mà còn là một khả năng định hình lại cách thức vận hành của các mạng lưới phi tập trung — điều có thể khiến cả ngành tài chính và công nghệ thay đổi sâu sắc.

Theo Bloomberg đưa tin ngày 24 (giờ địa phương), cách thức vận hành doanh nghiệp tập trung vào “nhà đầu tư” như hiện nay không phải là một lẽ đương nhiên. Trong phần lớn thế kỷ 20, nhiều doanh nghiệp Mỹ không đặt lợi ích cổ đông lên hàng đầu, mà hướng đến một mô hình “chủ nghĩa quản trị” - nơi ban giám đốc điều hành đóng vai trò trung tâm, cân bằng lợi ích của nhân viên, người tiêu dùng và cộng đồng. Một ví dụ điển hình là công ty thuốc lá R.J. Reynolds, nơi vị CEO từng sử dụng phi đội máy bay tư nhân của hãng cho những chuyến golf riêng và thậm chí chở thú cưng.

Tuy nhiên, mọi thứ thay đổi khi nhà kinh tế học Milton Friedman vào năm 1970 viết trên The New York Times rằng “doanh nghiệp chỉ nên tồn tại để phục vụ lợi ích cổ đông”. Tuyên bố này đã trở thành kinh điển trong giới tài chính, đặt nền móng cho “chủ nghĩa cổ đông” hiện đại, nơi lợi nhuận ngắn hạn và giá trị cổ phiếu được xem là ưu tiên số một.

Tuy thế, không phải ai cũng đồng ý với Friedman.

Luật sư học giả Lynn Stout phản bác tư tưởng đó khi bà khẳng định: “Doanh nghiệp là một thực thể sở hữu chính mình, còn cổ đông chỉ là những người có quyền lợi hợp đồng”. Theo cách hiểu này, không có lý do pháp lý nào rằng doanh nghiệp “phải” ưu tiên cổ đông thay vì nhân viên, khách hàng hay công chúng.

Bình luận cho thấy: Điều này tạo ra một cơ hội lý tưởng cho tiền mã hóa — nơi các “mạng lưới người dùng” có thể phát triển lâu dài, vững chãi mà không phụ thuộc vào mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận trong ngắn hạn.

Một số ví dụ thực tế trong cộng đồng DeFi và NFT cho thấy: người dùng vừa là nhà đầu tư, vừa là người trực tiếp hưởng lợi từ sự thành công của dự án. Họ không chỉ “rót tiền rồi đợi lợi nhuận”, mà thực sự đóng góp vào quản trị, chia sẻ và cùng phát triển. Mô hình này khác biệt hoàn toàn so với cấu trúc sở hữu kiểu cổ đông truyền thống — nơi đa phần không có sự tương tác thực tế với sản phẩm.

Nếu ta xem “người dùng chính là nhà đầu tư”, thì điều gì sẽ xảy ra với các giao thức phi tập trung?

Câu trả lời nằm ở động lực: khi người dùng thực sự có quyền lợi gắn liền với thành công dài hạn của mạng lưới, thì họ sẽ có xu hướng hành động vì lợi ích tập thể hơn là tìm kiếm lợi ích ngắn hạn. Trong các hệ thống như Bitcoin(BTC), Ethereum(ETH) hay những nền tảng như Arbitrum(ARB), mạng lưới hoạt động và phát triển được là nhờ vào sức mạnh từ cộng đồng không tập trung — từ chính những người dùng.

Do đó, thay vì tập trung thiết kế các cơ chế “phân phối cổ tức” truyền thống, nhiều dự án đang thử nghiệm mô hình thưởng dựa trên đóng góp và sử dụng. Như vậy, quản trị không còn là đặc quyền của nhà đầu tư lớn, mà là kết quả của sự tham gia thực sự từ toàn thể người dùng.

Bình luận: Đây chính là thử nghiệm của một “nền kinh tế phi tập trung mới”, nơi mà hiệu suất không được đo bằng lợi nhuận tức thời mà bằng sức sống của cộng đồng và tầm ảnh hưởng xã hội.

Lynn Stout từng nêu quan điểm rằng, cũng giống như những mạng lưới cơ sở hạ tầng như đường sắt hay kênh đào trong thế kỷ 19 — nơi người đầu tư cũng là người sử dụng — thì các giao thức blockchain đúng nghĩa có thể mang lại giá trị bền vững lâu dài mà không bị cuốn vào vòng xoáy đầu cơ.

Vậy nên, nếu các hệ thống phi tập trung muốn “sống lâu” và có ảnh hưởng tới hàng triệu người, họ cần xây dựng cấu trúc xoay quanh “người đóng góp thật sự”, thay vì chỉ tập trung cung cấp quyền sở hữu hình thức cho nhà đầu tư nhằm tối đa hóa ngắn hạn.

Tóm lại, trong bối cảnh mà các dự án Web3 và blockchain đang tìm hướng đi cho mình, việc đặt trọng tâm vào “người dùng” chứ không đơn thuần là nhà đầu tư, có thể là chìa khóa mở ra thế hệ mạng lưới kế tiếp — nơi tài chính, kỹ thuật và cộng đồng giao thoa một cách tự nhiên.

Bình luận cuối: Sự kết hợp giữa giá trị sử dụng và quyền sở hữu — nếu được thiết kế cân bằng — có thể giúp tiền mã hóa vượt qua ranh giới đầu cơ và vươn tới vai trò là nền tảng hạ tầng xã hội trong tương lai.

Từ khóa: “tiền mã hóa”, “người dùng”, “nhà đầu tư”, “chủ nghĩa cổ đông”, “giao thức phi tập trung”, “Lynn Stout”