Tiền mã hóa: Công nghệ thay đổi thế giới nhưng nhà đầu tư vẫn trắng tay?

Sự cảnh báo rằng một công nghệ có thể thay đổi thế giới nhưng lại trở thành “liều thuốc độc” đối với nhà đầu tư đang thu hút sự chú ý trở lại. Từ cơn sốt đầu tư vào xe đạp ở cuối thế kỷ 19 đến bong bóng dotcom những năm 2000, và giờ là làn sóng đổi mới của trí tuệ nhân tạo (AI) và tiền mã hóa — bài học vẫn lặp lại: công nghệ mang lại giá trị cho xã hội, nhưng không nhất thiết mang lại lợi nhuận cho nhà đầu tư.

Theo TokenPost đưa tin ngày 24 (giờ địa phương), mặc dù năm nay ngành công nghiệp tiền mã hóa ghi nhận nhiều tiến triển tích cực, giá của hầu hết các đồng tiền vẫn không có nhiều biến động, gợi nhớ đến mô hình “công nghệ phát triển nhưng lợi nhuận không thuộc về nhà đầu tư” đã nhiều lần xảy ra trong lịch sử.

Sự trỗi dậy và sụp đổ của bong bóng xe đạp

Vào thập niên 1880, xe đạp từng là một phát minh mang tính cách mạng. Những cải tiến về cấu trúc bánh răng, bộ khung dáng kim cương, và lốp xe bơm hơi đã giúp phương tiện này trở nên an toàn và phổ biến. Hệ quả là ngành sản xuất xe đạp bùng nổ. Chỉ riêng tại Birmingham, Anh Quốc, số lượng hãng sản xuất đã tăng từ 72 năm 1889 lên đến 177 chỉ sau 6 năm.

Niềm tin vào sự phát triển này nhanh chóng bị đẩy thành làn sóng đầu cơ. Chỉ trong 2 năm, trên thị trường chứng khoán địa phương của Anh, đã có tới 670 công ty liên quan đến xe đạp được niêm yết, nhưng số lượng doanh nghiệp thực sự có lợi nhuận rất nhỏ. Điển hình như Accles Ltd., dù bán được lượng cổ phiếu trị giá 135.000 bảng, lại chỉ tạo ra lợi nhuận vỏn vẹn 71 bảng rồi phá sản trong vòng chưa tới 2 năm.

Đến năm 1898, giá cổ phiếu ngành xe đạp đã giảm gần 73% so với đỉnh năm 1896, gây thiệt hại nặng nề cho nhà đầu tư.

Dẫu vậy, bong bóng không hoàn toàn vô ích: từ hệ quả của đầu tư dư thừa, dự án xe đạp tạo nền móng cho nhiều ngành khác như công nghiệp lốp xe, máy móc cơ khí, và đặc biệt là tiền đề cho sự phát triển của ngành ô tô. Bên cạnh đó, xe đạp đã góp phần vào phong trào nữ quyền khi giúp phụ nữ giành được tự do di chuyển trong xã hội khắt khe thời Victoria. Bình luận: Sự bùng nổ về công nghệ có thể dẫn tới thay đổi xã hội sâu sắc, ngay cả khi vốn đầu tư ban đầu không mang lại lợi nhuận.

Bài học từ công nghệ và đầu tư: Khi giá trị không đồng nghĩa với lợi nhuận

Warren Buffett từng cảnh báo vào năm 1999 rằng sự đổi mới công nghệ không đồng nghĩa với thành công tài chính cho nhà đầu tư. Với ví dụ từ ngành ô tô Mỹ, chỉ có 3 trên hơn 2.000 công ty còn tồn tại sau vài thập kỷ, dù ngành này thay đổi cách con người di chuyển. Thực tế cũng tương tự với ngành hàng không, nơi giá trị xã hội được tạo lập nhưng phần lớn cổ đông không thu được lợi nhuận.

Cơn sốt dotcom vào đầu những năm 2000 là minh chứng rõ ràng: internet thay đổi toàn diện ngành truyền thông, thương mại và đời sống, nhưng các nhà đầu tư lại hứng chịu tổn thất nặng nề. Lý do không nằm ở công nghệ, mà ở việc ai kiểm soát giá trị trong chuỗi cung ứng.

Bối cảnh tương tự đang diễn ra ở ngành tiền mã hóa

Trong năm 2024, dù có các dấu hiệu tích cực như việc Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) mở rộng cửa với tiền mã hóa, luật Genius Act hợp pháp hóa stablecoin và các tổ chức tài chính truyền thống (TradFi) tăng cường đầu tư, thị trường vẫn chưa tạo ra lợi nhuận tương xứng với kỳ vọng. Các phân tích cho rằng vấn đề không nằm ở công nghệ hay pháp lý, mà là vị trí của nhà đầu tư trong chuỗi giá trị.

Ví dụ, biến động giá không xảy ra dù nhu cầu đối với token hóa tài sản truyền thống ngày càng gia tăng. Nếu các bên dẫn dắt xu thế này là những tổ chức như Robinhood, BlackRock hay DTCC, thì khả năng nhà đầu tư tiền mã hóa được lợi là rất thấp.

Một điểm đặc biệt của ngành là nhiều đột phá — như công nghệ ‘từ’ Zero-Knowledge Proof (ZKP), giúp xác minh dữ liệu mà không lộ thông tin cá nhân — đóng góp lớn cho xã hội, nhưng không gắn liền với mô hình tạo ra doanh thu cho nhà đầu tư. Vì thế, ngay cả khi hạ tầng blockchain ngày càng hoàn thiện, phần thưởng tài chính có thể không dành cho người nắm giữ token.

Ngoài ra, cấu trúc phi tập trung và mục tiêu loại bỏ trung gian tài chính vốn là triết lý cốt lõi của ‘từ’ tiền mã hóa đặt ra thách thức nghiêm trọng trong việc thiết lập một cơ chế sinh lợi rõ ràng cho nhà đầu tư. Khi không có mô hình “chia sẻ lợi nhuận” rõ ràng giữa hạ tầng công nghệ với người sở hữu token, bong bóng tiềm ẩn là điều không tránh khỏi.

Ai là người chiến thắng cuối cùng của đổi mới công nghệ?

Mặc dù thị trường ‘từ’ tiền mã hóa năm nay chứng kiến kết quả khiêm tốn về giá, nhưng nhiều chuyên gia đánh giá đây vẫn là năm có đột phá đáng kể về mặt kỹ thuật và hạ tầng. Điều này khiến giới phân tích không khỏi liên tưởng đến xe đạp của thế kỷ 19: công nghệ mang lại ảnh hưởng xã hội sâu rộng, nhưng không đồng nghĩa với cơ hội sinh lời cho tất cả nhà đầu tư.

‘Từ’ tiền mã hóa có thể là công cụ dẫn dắt sự đổi mới của hệ thống tài chính toàn cầu trong tương lai gần. Tuy nhiên, với những gì thị trường đang thể hiện, rõ ràng nhà đầu tư cần phân biệt rõ ràng giữa công nghệ tiềm năng và thực tế sinh lời. Bình luận: Giá trị công nghệ là cần thiết, nhưng sự khôn ngoan trong đầu tư đòi hỏi phải tìm ra những mắt xích “nắm quyền phân phối giá trị” trong chuỗi cung ứng. Đó có thể là các nền tảng, sàn giao dịch, hoặc hạ tầng pháp lý sớm thích ứng xu thế.

Tóm lại, nếu lịch sử lặp lại, ‘từ’ tiền mã hóa cũng sẽ như xe đạp: thay đổi thế giới, nhưng không phải ai đầu tư cũng có lãi.

Từ khóa: “từ” tiền mã hóa, Zero-Knowledge Proof, token hóa, bong bóng công nghệ, đầu tư crypto.