DeAI – Giải pháp phi tập trung cho tương lai minh bạch của trí tuệ nhân tạo

Thị trường trí tuệ nhân tạo (AI) toàn cầu đang phát triển vượt bậc với quy mô ước tính lên tới 6.500 nghìn tỷ won. Tuy nhiên, phần lớn công nghệ và nguồn vốn trong lĩnh vực này lại đang tập trung vào hơn 100 tập đoàn lớn của Mỹ và Trung Quốc. Trước bối cảnh tập trung quyền lực quá mức này, nhiều chuyên gia bày tỏ lo ngại rằng tương lai của AI đang bị định đoạt bởi một nhóm nhỏ các “gã khổng lồ”. Đây cũng là lý do vì sao lời kêu gọi triển khai chiến lược “trí tuệ nhân tạo phi tập trung” (DeAI) đang ngày càng trở nên cấp thiết — nhằm xây dựng một hệ sinh thái công bằng, minh bạch và có trách nhiệm hơn.

Theo báo cáo của Liên Hợp Quốc công bố ngày 24, thị trường AI hiện đang bị chi phối bởi một nhóm nhỏ các tập đoàn toàn cầu và hệ lụy từ sự độc quyền này có thể tạo ra những ảnh hưởng sâu rộng đến toàn xã hội. Đáng chú ý, các mô hình AI tập trung hiện nay chủ yếu vận hành dựa trên mã nguồn đóng, làm gia tăng độ khó trong việc kiểm soát và dự báo các rủi ro đạo đức.

Một số sự cố gần đây đã dấy lên làn sóng tranh cãi. Ví dụ, Chatbot Copilot do Microsoft(MSFT) phát triển từng bị phát hiện tạo ra hình ảnh mang tính xúc phạm tình dục đối với trẻ vị thành niên. Hãng đầu tư Citadel cũng bị nghi vấn sử dụng thuật toán AI để thao túng thị trường. Google(GOOG) từng tham gia một dự án quốc phòng gây tranh cãi, khiến hàng trăm nhân viên gửi thư yêu cầu CEO Sundar Pichai rút khỏi dự án.

Những trường hợp này phản ánh rõ ràng mặt tối của hệ thống AI tập trung: dễ bị lợi dụng, thiếu minh bạch và xa rời các chuẩn mực đạo đức. Ngược lại, mô hình *DeAI* — dựa trên mã nguồn mở và cơ chế quản trị cộng đồng — cho thấy tiềm năng vượt trội về minh bạch, khả năng kiểm toán và khả năng khai thác các tài nguyên tính toán phi tập trung.

Tuy vậy, hiện thực thị trường lại đang không đứng về phía *DeAI*. Các chính phủ và tập đoàn lớn hiện đang dẫn đầu cuộc đua AI nhờ nguồn đầu tư khổng lồ và sự hậu thuẫn chính sách. Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố “Ai kiểm soát được AI sẽ kiểm soát thế giới”, trong khi Trung Quốc đặt mục tiêu trở thành quốc gia hàng đầu về AI vào năm 2030. Những cuộc chạy đua công nghệ giữa các cường quốc đang càng củng cố vị trí thống trị của hệ thống AI tập trung.

Nếu muốn tồn tại và phát triển, cộng đồng *DeAI* cần có chiến lược hành động rõ ràng, bao gồm xây dựng các tiêu chuẩn chung cho ngành, thúc đẩy ưu điểm nội tại như bảo vệ quyền riêng tư, giảm thiểu điểm lỗi đơn lẻ, sử dụng điện toán biên, tăng khả năng tiếp cận và tối ưu hóa chi phí. Ngoài ra, những giá trị cốt lõi và triết lý phát triển của *DeAI* cần được truyền tải rõ ràng tới các bên liên quan như cơ quan quản lý, người tiêu dùng và nhà đầu tư.

*bình luận*: Mặc dù các hệ thống AI tập trung hiện vẫn đang giành ưu thế, nhưng về lâu dài, một mô hình *DeAI* — dựa trên sự minh bạch và công bằng — có thể trở thành nền tảng được cộng đồng tin cậy hơn. *Từ* “DeAI” có thể trở thành câu trả lời cho những thách thức đạo đức và cấu trúc quyền lực mà ngành AI ngày càng phải đối mặt. Vấn đề giờ đây không phải chỉ là phát triển công nghệ đến đâu, mà là công nghệ đó sẽ do ai kiểm soát và phục vụ cho ai.