AI phi tập trung (DeAI): Cuộc cách mạng công nghệ như máy in Gutenberg thời hiện đại

Một cuộc cách mạng trí tuệ: Tại sao AI phi tập trung (DeAI) có thể thay đổi thế giới như cách máy in Gutenberg từng làm

Giống như cách máy in của Gutenberg vào thời Trung cổ đã phá vỡ sự độc quyền tri thức của giới tinh hoa và trao quyền đọc cho đại chúng, xu hướng "trí tuệ nhân tạo phi tập trung" (*từ: DeAI*) đang làm điều tương tự với thế giới công nghệ hiện đại. Từ một hệ sinh thái do số ít tập đoàn công nghệ lớn kiểm soát, giờ đây *từ: DeAI* đang tái định nghĩa cách xã hội tiếp cận và sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) – theo ghi nhận của một số chuyên gia công nghệ vào ngày 24 (giờ địa phương).

AI tập trung và những giới hạn không thể xem nhẹ

Hầu hết các nền tảng AI hiện nay đều được thiết kế theo mô hình khép kín. Thuật toán, dữ liệu đào tạo và quy trình xử lý đều bị giữ kín như tài sản độc quyền của doanh nghiệp. Điều này đồng nghĩa rằng chỉ một số ít công ty – như OpenAI, Google hay Meta – mới có quyền quyết định cách AI được sử dụng và ai là người sử dụng.

Bình luận: Đây là một vấn đề đáng quan ngại, vì nó khiến AI trở thành công cụ phục vụ lợi ích riêng thay vì phục vụ cộng đồng.

Không ít lần chúng ta chứng kiến những hệ thống AI đưa ra kết quả sai lệch do thiên vị dữ liệu hoặc thiếu minh bạch, với hậu quả là các quyết định sai lầm, kể cả trong các lĩnh vực nghiêm trọng như xét xử tội phạm. Trường hợp OpenAI từng tuyên bố sẽ trở thành tổ chức phi lợi nhuận vào năm 2025 nhưng lại tiếp tục thương mại hóa cũng cho thấy tính mỏng manh của các cam kết vì lợi ích cộng đồng khi đặt dưới cơ cấu doanh nghiệp.

DeAI: Trí tuệ phi tập trung vì cộng đồng

Trái ngược với mô hình AI tập trung, *từ: DeAI* dựa trên triết lý công khai mã nguồn, sử dụng mô hình mở và phân phối quyền phát triển, đào tạo lẫn vận hành AI cho nhiều bên – từ nhóm nhà phát triển nhỏ lẻ đến cộng đồng địa phương. Điều này cho phép tạo ra các ứng dụng đặc thù cho từng vùng miền mà không cần sự chấp thuận của các "ông lớn" công nghệ.

Chẳng hạn, nông dân Ấn Độ hiện đang sử dụng các trợ lý giọng nói AI huấn luyện bằng ngôn ngữ địa phương để lên kế hoạch mùa vụ. Tại Sierra Leone, giáo viên có thể tạo tài liệu học tập qua chatbot sử dụng ứng dụng nhắn tin có dung lượng nhẹ. Ở vùng quê Guatemala, phụ nữ mang thai có thể chẩn đoán thai kỳ thông qua ứng dụng điện thoại dùng AI, ngay cả khi không có kết nối internet.

Những ví dụ này không chỉ cho thấy sự mở rộng tiếp cận tri thức mà còn chứng minh *từ: DeAI* đang giúp các cộng đồng bị gạt ra ngoài lề công nghệ trở thành người chủ động giải quyết vấn đề của chính mình.

Bình luận: Đây là dấu hiệu rõ nét cho thấy DeAI chính là "cuộc cách mạng công nghệ cấp cơ sở", giống như cách máy in Gutenberg từng trao lại quyền sở hữu tri thức cho cộng đồng.

Hệ sinh thái DeAI đang tăng tốc

Không chỉ giúp tiếp cận dễ dàng, *từ: DeAI* còn giảm đáng kể rào cản kỹ thuật. Người không phải lập trình viên chỉ cần làm theo hướng dẫn là có thể tạo tác nhân AI riêng. Người dùng cao cấp hơn có thể sử dụng công cụ trực quan hoặc lập trình chi tiết.

Nhiều doanh nghiệp, từ bán lẻ đến logistics, đang thử nghiệm các mô hình nhỏ và mở nhằm tối ưu chi phí vận hành. Theo DappRadar khai thác vào ngày 24 (giờ địa phương), các ứng dụng phi tập trung liên quan đến DeAI đã đạt mức tăng trưởng đáng kể, vượt qua mảng truyền thống như tài chính phi tập trung (*từ: DeFi*) hay trò chơi blockchain.

Rủi ro và hồi ức từ thời in ấn

Tuy nhiên, giống như khi máy in lần đầu xuất hiện và bị chỉ trích vì có thể lan truyền thông tin sai lệch, xu hướng DeAI cũng đối mặt những lo ngại tương tự. Khả năng mất nhất quán, lan truyền thông tin sai lệch là các rủi ro hiện hữu, nhất là khi mô hình không được kiểm soát chặt chẽ.

Dù vậy, giới phát triển tin rằng với quy chuẩn minh bạch, cơ chế cộng đồng và thiết kế đạo đức từ đầu, các công cụ *từ: DeAI* hoàn toàn có thể hoạt động hiệu quả và an toàn.

Cuộc tranh đấu giữa hai triết lý AI

Sự chia rẽ quan điểm trong giới công nghệ hiện nay rất rõ. Giám đốc điều hành Anthropic, ông Dario Amodei, cho rằng AI tập trung sẽ đảm bảo an toàn và trách nhiệm, đặc biệt là khi phát triển công nghệ trí tuệ tổng quát (AGI). Trái lại, nhà sáng lập SingularityNET – ông Ben Goertzel – lại mạnh mẽ bảo vệ quan điểm AI phải phi tập trung để đảm bảo sự đa dạng tri thức và thích ứng toàn cầu.

Những khác biệt này không chỉ định hình công nghệ, mà còn ảnh hưởng đến chính sách, quy định và sự cạnh tranh quốc gia trong tương lai.

Tái thiết lại sở hữu trí tuệ nhân tạo

Ngày nay, các nhà phát triển càng có xu hướng rời bỏ các API khép kín và chuyển sang nền tảng mã mở. Các chính phủ cũng bắt đầu đầu tư vào cơ sở hạ tầng AI phản ánh chủ quyền dữ liệu và giá trị địa phương. Ở nhiều khu vực mà các công ty công nghệ lớn không thể vươn tới, các cộng đồng địa phương tự xây dựng mô hình riêng.

*DeAI* đang biến AI từ một công nghệ "phục vụ thế giới" thành một công cụ mà "thế giới tự tạo ra".

Kết luận

Nếu cuộc Cải cách lần một trao quyền đọc cho đại chúng, thì lần này, *từ: DeAI* đang phân bổ năng lực suy nghĩ, xử lý và sáng tạo cho mọi thành phần trên thế giới. Câu hỏi không phải DeAI có xuất hiện hay không, mà là chúng ta sẽ định hình nó như thế nào.

*Từ: DeAI* không đơn thuần là xu hướng công nghệ – nó là lời kêu gọi tham gia vào việc thiết kế tương lai của trí tuệ nhân tạo. Việc đầu tư vào hạ tầng phi tập trung, hỗ trợ các dự án địa phương và cung cấp công cụ mở cho tất cả mọi người sẽ là khởi đầu của một kỷ nguyên AI vì cộng đồng.