Blockchain trở thành 'lá chắn' bảo vệ dữ liệu công cộng khỏi kiểm duyệt số

Dữ liệu kỹ thuật số không tự biến mất: Blockchain là “chiếc phao” bảo vệ sự thật khỏi xuyên tạc

Trong thời đại dữ liệu số, việc thông tin biến mất không phải là chuyện hiếm gặp – nhưng điều đáng lo là cách chúng bị xóa. Không ít trường hợp, dữ liệu không chỉ bị “gỡ bỏ” mà còn bị “vùi lấp” hoặc chỉnh sửa có chủ đích. Theo quan sát tại Mỹ và nhiều quốc gia khác gần đây, hiện tượng "xóa dữ liệu công cộng" đang diễn ra một cách âm thầm nhưng ngày càng phổ biến, dấy lên hồi chuông cảnh tỉnh về việc bảo vệ sự thật trong kỷ nguyên số.

Từ chỉ số y tế cho đến số liệu kinh tế, nhiều nội dung thông tin quan trọng đang lặng lẽ biến mất khỏi không gian mạng mà không có bất kỳ thông báo chính thức nào. Đây không chỉ là hành động "dọn dẹp dữ liệu" định kỳ, mà còn là biểu hiện mới của "chủ nghĩa xét lại lịch sử" – nơi thông tin bị bóp méo hoặc chôn vùi nhằm phục vụ mục đích chính trị. Trong bối cảnh đó, Internet – vốn ra đời với mục tiêu để mọi người chia sẻ tri thức – đang dần trở thành một ảo ảnh tạm thời tồn tại trên hạ tầng tập trung và dễ tổn thương.

Một khi các trang web ngừng hoạt động, dữ liệu không còn lưu trữ và hệ thống lưu trữ bị giới hạn, người dân gần như không có bất kỳ cách nào để phản hồi hay tìm lại thông tin. Như một hệ quả rõ rệt, “không lưu giữ được thì sẽ không được ghi nhớ”, khi không có bằng chứng, sự thật dễ dàng bị thay thế bởi các diễn ngôn do kẻ mạnh tạo ra.

Một ví dụ được nhắc lại nhiều là sự kiện năm 2021 tại Hồng Kông, khi tờ báo độc lập Apple Daily bị chính quyền buộc dừng hoạt động chỉ trong vài giờ. Gần 26 năm tư liệu báo chí đã biến mất theo lệnh đóng máy chủ. Tuy nhiên, một số nhà hoạt động kỹ thuật số đã kịp thời sao lưu các bài viết lên nền tảng lưu trữ phi tập trung Arweave, một nền tảng lưu trữ tài liệu vĩnh viễn dựa trên công nghệ blockchain. Đây được xem như một nỗ lực bảo vệ sự thật khỏi sức ép kiểm duyệt.

Không chỉ vậy, tại Tây Ban Nha gần đây, các khu vực nội dung internet cũng bắt đầu bị các nhà cung cấp dịch vụ (ISP) chặn truy cập, núp bóng quy trình pháp lý – cho thấy kiểm duyệt số hiện giờ không còn là hành động công khai mà âm thầm, tinh vi. Đáng nói, việc xóa bỏ dữ liệu ngày nay không cần dùng đến lệnh tiêu hủy, mà diễn ra thông qua thủ tục hành chính, các điều khoản mơ hồ hay đơn giản chỉ là "ngưng duy trì hệ thống".

Bình luận: Những diễn biến này cho thấy rằng dữ liệu kỹ thuật số tuy đồ sộ, nhưng thực tế lại rất dễ bị thao túng.

Tuy nhiên, không phải mọi cánh cửa hy vọng đều đóng lại. Các sáng kiến như Internet Archive đang hoạt động bền bỉ để lưu trữ hàng tỷ trang web. Đặc biệt, công nghệ blockchain – vốn nổi tiếng với tính bất biến – giờ đây đóng vai trò ngày càng quan trọng như một công cụ bảo vệ dữ liệu trước các nỗ lực chỉnh sửa hoặc xóa bỏ. Nhờ khả năng phi tập trung và chống chỉnh sửa, các giải pháp lưu trữ như Arweave, Filecoin hay even đơn giản là ghi dữ liệu lên chuỗi công khai có thể mang lại tính “vĩnh cửu” cho thông tin – đặc biệt là các tài nguyên công cộng.

Chúng ta không còn đứng trước nguy cơ bị “thông tin sai (misinformation)” dẫn dắt, mà đối mặt với tình trạng “không-có-thông-tin (un-information)”. Khoảng trống dữ liệu chính là không gian nơi quyền lực có thể thao túng một chiều, khi không có gì để đối chiếu hay kiểm chứng.

Bình luận: Chúng ta đã bước vào kỷ nguyên mà quyền tiếp cận thông tin công cộng không chỉ là yêu cầu minh bạch, mà là một quyền công dân cốt lõi – và lưu trữ thông tin đáng tin cậy trở thành hành động kháng cự.

Trong xu thế dữ liệu có thể bị “biến mất” theo ý chí của quyền lực, thì các nền tảng phi tập trung như blockchain đang chứng minh vai trò độc đáo – vừa là nơi lưu trữ, vừa là nền tảng bảo vệ sự thật. Việc bảo tồn dữ liệu không còn là trách nhiệm của riêng nhà nước hay tổ chức, mà là nghĩa vụ của mỗi người dân kỹ thuật số muốn lưu lại một “dấu vết sự thật” cho tương lai.

Giống như một câu nói của George Orwell: “Ai kiểm soát quá khứ thì kiểm soát tương lai”. Trong thế giới nơi quyền lực có thể chỉnh sửa quá khứ kỹ thuật số, chỉ có hành động lưu giữ dữ liệu công cộng trên các nền tảng như blockchain mới có thể đảm bảo rằng lịch sử không bị thao túng, và sự thật có thể vượt qua mọi biến động chính trị.

Từ khóa: “dữ liệu công cộng”, “xóa dữ liệu”, “blockchain”, “kiểm duyệt số”, “Arweave”