Staking đang mất vai trò cốt lõi khi chỉ còn thu hút vốn thay vì đóng góp thực

Trong nhiều năm qua, cơ chế staking luôn được xem là một trong những phương án thưởng minh bạch và bền vững nhất trong hệ sinh thái tiền mã hóa. Việc người dùng gửi token để góp phần bảo vệ mạng lưới và nhận phần thưởng theo cách đơn giản đã góp phần đặt nền móng cho sự phát triển của nhiều dự án. Tuy nhiên, theo thời gian, bản chất này đang dần bị biến tướng. Ngày nay, staking đã chuyển trọng tâm từ “góp sức” sang “góp vốn”, làm gia tăng những rủi ro dài hạn cho toàn hệ sinh thái.

Theo Messari trong báo cáo năm 2023, nhiều giao thức DeFi và dự án blockchain lớp một đang đẩy mạnh quảng bá các chương trình có mức “từ lợi suất APY cao” nhằm thu hút thanh khoản. Mặc dù hấp dẫn trong ngắn hạn, các chương trình này thường thiếu “từ giá trị tạo ra thực sự”, khiến cho hệ thống trở nên mất cân đối. Dòng vốn nếu chỉ đi kèm với lợi nhuận ngắn hạn mà không tạo nên hạ tầng bền vững, sẽ chỉ góp phần “thổi phồng bong bóng” thay vì đóng góp cho sự phát triển cốt lõi của mạng lưới.

Một trong những sai lầm phổ biến là tư duy: “Đã stake token thì đã cống hiến cho cộng đồng”. Thực chất, việc gửi token không thể phản ánh được ai đang vận hành hạ tầng, ai đang thu hút người dùng và nhà phát triển, và ai đang trực tiếp xây dựng ứng dụng có ích để giải quyết các vấn đề. Vốn, dù to lớn đến đâu, vẫn là yếu tố “từ thụ động”. Mạng lưới muốn phát triển lâu dài cần được vận hành bởi “từ hành động thực tiễn” và “từ kết quả cụ thể”.

Không ít mô hình tokenomics bị chỉ trích vì chỉ biết hút vốn mà không tạo giá trị bền vững. Phần thưởng dành cho người dùng đầu tiên thường đến từ người dùng tiếp theo. Đây là một vòng tuần hoàn không có năng suất thực, dễ sụp đổ mỗi khi nhu cầu suy yếu và dòng tiền mới cạn kiệt. Hệ thống như vậy chỉ đứng vững bằng sự kỳ vọng mỏng manh và lợi nhuận ảo.

Giải pháp cho vấn đề này nằm ở một cuộc “từ tái cấu trúc cơ bản” đối với hệ thống phần thưởng. Thay vì tập trung vào việc tăng phát token, các dự án cần chuyển sang các mô hình phân phối dựa trên “từ mức độ đóng góp thực tế”. Các hệ thống mới cần thưởng cho các chỉ số hoạt động có thể đo lường: xử lý giao dịch, thời gian hoạt động của node, mức độ thu hút người dùng – nhà phát triển, và hiệu quả triển khai dịch vụ. Khi đó, lợi ích từ token sẽ ngay lập tức gắn với giá trị mà người dùng mang lại cho mạng lưới.

Một trong những lĩnh vực đang hiện thực hóa xu hướng này là hạ tầng phi tập trung (DePIN). Thay vì chỉ gửi token chờ nhận thưởng, người dùng phải vượt qua các tiêu chí về hiệu suất và độ tin cậy mới được trả công. Điều này tạo ra một hệ thống phần thưởng rõ ràng, minh bạch và có thể xác minh được, khác xa với các mô hình chỉ tập trung vào dòng tiền.

Báo cáo từ Messari cũng cho thấy một mối tương quan rõ ràng: những dự án phụ thuộc nhiều vào phần thưởng token, điển hình như OlympusDAO hay SushiSwap giai đoạn đầu, đều chứng kiến sự sụt giảm mạnh về tổng giá trị khóa (TVL). Trong khi đó, Aave và Lido – các dự án có mô hình thưởng dựa vào hiệu suất và đóng góp – lại giữ được tỷ lệ người dùng ổn định và lâu dài. Messari bình luận, “một khi phần thưởng tách khỏi giá trị sử dụng thực, người dùng sẽ rời bỏ nền tảng ngay khi lợi nhuận cạn kiệt.”

Tương lai của hệ sinh thái tiền mã hóa nằm ở “từ thời đại Token 2.0”: nơi phần thưởng gắn vào đóng góp thực tế, chứ không phải tài sản bị khóa. Các tiêu chí đánh giá cần đi xa hơn con số token stake – phải xác định được ai đang xây dựng hạ tầng, vận hành node hiệu quả, thu hút người dùng, giải quyết các vấn đề thực tế qua sản phẩm.

Thay cho bảng điều khiển staking, cộng đồng cần tới “từ bảng điểm hoạt động” – nơi ghi nhận rõ ràng ai là người đang tích cực xây dựng và vận hành mạng lưới. Từ người vận hành node, nhà phát triển giao thức đến người dùng chia sẻ kiến thức, tất cả nên được công khai và thưởng công một cách xứng đáng.

Hệ sinh thái blockchain không thể tiếp tục duy trì bằng “từ vốn nằm yên” mà cần chuyển sang mô hình “từ đóng góp chủ động và bền vững”. Đổi mới trong ngành sẽ không đến từ việc tăng APY, mà đến từ cấu trúc phần thưởng minh bạch, hiệu quả và có thể đánh giá được. Khi phần thưởng gắn với giá trị tạo ra, không chỉ hệ sinh thái mới phát triển mà cả niềm tin của người dùng cũng sẽ lớn mạnh theo.

Tóm lại, để bước vào kỷ nguyên “Token 2.0”, các dự án cần nhanh chóng chuyển từ mô hình chỉ thu hút vốn sang mô hình “từ đánh giá đóng góp cụ thể”. Đây là con đường để đảm bảo sự phát triển “từ dài hạn, minh bạch và bền vững” cho toàn bộ thị trường tiền mã hóa.