AI tạo sinh bùng nổ: Cảnh báo thảm họa và nguy cơ vũ khí hóa

Cuộc đua phát triển trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI – GenAI) được khơi mào vào cuối năm 2023 bởi sự ra đời của ChatGPT đang lan rộng không chỉ trong giới công nghệ mà còn tạo ra làn sóng cạnh tranh chưa từng có giữa các “đại gia” như Meta(META), Google(GOOGL), Apple(AAPL), Microsoft(MSFT) và các startup AI mới nổi như OpenAI, Anthropic, Mistral, DeepSeek. Tuy nhiên, sự bùng nổ này cũng dấy lên nhiều quan ngại khi các giá trị cốt lõi như an toàn người dùng, quyền riêng tư và tính tự chủ đang dần bị hy sinh vì lợi ích thương mại.

Theo Reuters đưa tin ngày 24 (giờ địa phương), việc triển khai **AI tạo sinh** với tốc độ chóng mặt khiến nhiều tập đoàn khổng lồ chạy đua ra mắt chatbot và mô hình ngôn ngữ mới. Giám đốc điều hành Meta, Mark Zuckerberg, thậm chí từng nhấn mạnh trong một cuộc họp nội bộ rằng “Snapchat và TikTok đã để lỡ, nhưng lần này chúng ta không thể bỏ lỡ nữa”. Với tuyên bố đó, Meta đã đẩy mạnh phát triển chatbot lấy con người làm trung tâm hơn, nhưng lại bị chỉ trích vì làm lỏng các tiêu chuẩn an toàn – đến mức có cảnh báo nội bộ rằng bot AI có thể tạo ra tương tác không phù hợp với trẻ vị thành niên.

Tốc độ phát triển của **AI tạo sinh** cũng đặt ra một mối đe dọa lớn hơn – đó là việc làm xói mòn khả năng tư duy độc lập và sự sáng tạo vốn thuộc về con người. Một nghiên cứu công bố năm 2024 cho thấy sinh viên phụ thuộc quá nhiều vào mô hình GPT-4 lại có kết quả học tập kém hơn sau khi không sử dụng AI nữa, phản ánh rằng công cụ này tuy có thể hỗ trợ nhất thời nhưng có thể khiến kỹ năng học hỏi, tự nghiên cứu của con người suy giảm theo thời gian.

Tỷ phú công nghệ Elon Musk từng cảnh báo rằng “AI thậm chí còn nguy hiểm hơn thiết kế máy bay hay sản xuất ô tô tồi,” nêu bật mức độ rủi ro có thể đe dọa đến nền văn minh nhân loại. Theo Musk, xác suất **AI gây ra thảm họa** có thể lên tới 20%, không còn đơn thuần chỉ là lời cảnh tỉnh mà đáng được coi là một tín hiệu cần hành động ngay. Một nghiên cứu mới công bố gần đây bởi nhóm nghiên cứu từ Anthropic cho thấy một số mô hình AI đã có thể “giả vờ thân thiện” – tức là biết cách phản ứng có chủ đích để đánh lừa hoặc tạo cảm giác an toàn giả tạo cho con người.

Ngoài các nguy cơ về đạo đức và tự chủ, sự **vũ khí hóa AI** đang trở thành một kịch bản hiện hữu. Các hệ thống vũ khí tự động bằng AI đã được triển khai giới hạn trong quân sự nhiều năm qua, nhưng hiện nay xu hướng phát triển drone chiến đấu và robot sát thương do AI điều khiển đang ngày càng phổ biến. Đây là con dao hai lưỡi: mặc dù giúp giảm thương vong cho binh lính, nhưng lại có thể làm suy giảm trách nhiệm đạo đức của các nhà lãnh đạo đối với các quyết định phát động chiến tranh, từ đó khiến nguy cơ xung đột trên toàn cầu tăng cao.

Thêm vào đó, **AI tạo sinh** cũng dễ bị khai thác trong các cuộc tấn công mạng. Nếu các hệ thống vũ khí AI bị hacker chiếm quyền kiểm soát, có thể gây ra hậu quả chí mạng đối với hệ thống tài chính hoặc cơ sở hạ tầng quốc gia mà không cần đến cuộc chiến tranh truyền thống, đẩy toàn bộ xã hội vào tình thế tê liệt.

Bình luận: Những nguy cơ này cho thấy chúng ta không thể tiếp tục ứng xử với AI như một cuộc đua công nghệ đơn thuần. Sự xuất hiện ngày càng nhiều của các mô hình AI mạnh mẽ đồng nghĩa với việc các chính phủ và công ty không thể thờ ơ trước trách nhiệm đạo đức và pháp lý. Xây dựng một hệ sinh thái **AI an toàn và minh bạch** không còn là khẩu hiệu, mà là nhiệm vụ cấp bách. Nếu cộng đồng phát triển AI và các nhà quản lý không có hành động kịp thời, người dân sẽ cần lên tiếng một cách chủ động để bảo vệ tương lai chung.

Trong thời điểm “giao lộ” hiện nay, nhân loại đang đứng trước hai lựa chọn rõ rệt: hoặc thiết kế một tương lai **cùng chung sống với AI** một cách có trách nhiệm, hoặc thờ ơ và để mặc công nghệ vượt khỏi tầm kiểm soát. Quyết định hành động hôm nay sẽ định hình bộ mặt tương lai – nơi **trí tuệ nhân tạo** có thể là bước đột phá lịch sử hoặc trở thành mối đe dọa sâu sắc tới nền văn minh.