DeFi cần hạ tầng ví lập trình để AI kiểm soát tài sản an toàn

Thị trường tiền mã hóa không bao giờ ngủ, nhưng con người thì có giới hạn. Trong bối cảnh đó, các “tác nhân AI” đang nổi lên như một phần không thể thiếu trong hạ tầng của tài chính phi tập trung (DeFi), với khả năng hỗ trợ quản lý thanh khoản 24/7, tối ưu hóa lợi nhuận và tự động hóa giao dịch. Tuy nhiên, hạ tầng để vận hành các tác nhân này vẫn chưa được chuẩn bị đầy đủ — một rào cản lớn cho sự phát triển tiếp theo của DeFi.

Theo dữ liệu tổng hợp đến cuối tháng 9 năm 2024, hầu hết các hệ thống ví hiện tại vẫn yêu cầu người dùng tự tay xác minh từng giao dịch. Điều này đối lập hoàn toàn với môi trường “tự động hóa” mà AI yêu cầu. Dù đã có một số tiến bộ về ví thông minh và trừu tượng hóa tài khoản (account abstraction), phần lớn nền tảng DeFi hiện vẫn dựa vào tài khoản do người dùng tự sở hữu (EOA). Các ví lập trình tự động tuy đã xuất hiện nhưng đang gặp khó khăn với chi phí vận hành cao, sự phân mảnh và tỷ lệ chấp nhận thấp. Để chuẩn bị cho thời đại mà AI sẽ vận hành tài sản thay cho con người, một hạ tầng tự động hóa an toàn và hiệu quả là điều bắt buộc.

Trong “kỷ nguyên tự động hóa”, yếu tố then chốt không còn là khả năng phán đoán mà là thiết kế các cơ chế bảo vệ. Tác nhân AI có thể thực hiện các chiến lược đầu tư lợi nhuận, cân bằng danh mục theo thời gian thực, thậm chí khai thác chênh lệch tỷ giá giữa các chuỗi (cross-chain arbitrage) mà không cần người dùng can thiệp. Song, bỏ qua việc lập trình quyền kiểm soát một cách hệ thống, việc giao toàn bộ tài sản cho AI là cực kỳ rủi ro — chỉ một lỗi nhỏ trong thuật toán hay một bot độc hại cũng có thể dẫn đến mất trắng tài sản mà người dùng nhiều khi không phát hiện cho tới khi quá muộn.

Thực tế đã có nhiều ví dụ cảnh báo rủi ro này. Theo dữ liệu từ cộng đồng bảo mật blockchain ngày 20 tháng 9 (giờ địa phương), vụ tấn công vào bot giao dịch trên Telegram — Banana Gun — đã khiến người dùng thiệt hại 563 Ethereum(ETH), tương đương khoảng 2,7 tỷ đồng. Gần đây, nền tảng giao dịch dựa trên AI Aixbt cũng bị khai thác, mất 55.5 Ethereum(ETH), tương đương 810 triệu đồng. Những vụ việc này không đơn thuần là sự cố kỹ thuật, mà cho thấy sự yếu kém trong hạ tầng tự động hóa hiện tại.

Cốt lõi của vấn đề nằm ở kiến trúc ví hiện nay. Phần lớn ví chỉ có chức năng ký và gửi giao dịch, thiếu khả năng nhận biết “ý định” cũng như không thể đặt giới hạn theo thời gian, loại tài sản hay chiến lược linh hoạt. Người dùng bị buộc phải chọn giữa quyền kiểm soát hoàn toàn thủ công hoặc ủy quyền toàn bộ cho hệ thống. Để DeFi mở rộng một cách bền vững trong kỷ nguyên giao dịch AI, cần một loại ví mới: ví có thể lập trình và tiến hành kiểm chứng đa chiều.

Ví dụ, ví điện tử cũng cần có khả năng mã hóa các “quy tắc sử dụng” tương tự như cách hợp đồng thông minh mã hóa các giao thức. Điều này bao gồm quyền truy cập theo phiên, xác thực hành vi của tác nhân qua cơ chế mã hóa, và khả năng ngắt quyền ngay lập tức nếu phát hiện rủi ro. Nhờ cơ chế này, người dùng vẫn kiểm soát được tài sản trong khi AI có thể thực thi giao dịch, tái cân bằng danh mục và triển khai chiến lược một cách hiệu quả. Đây không chỉ là hệ thống “an toàn vệ sinh tài chính”, mà còn là công cụ giảm rào cản kỹ thuật, thu hút người dùng mới đến với DeFi.

Một hạ tầng ví lập trình tốt là nền móng cho sự mở rộng của DeFi. Thực tế, việc thiếu kết nối giữa các mạng lưới và giao thức đã làm chậm lại quá trình phổ cập các giải pháp tự động hóa. Nếu có thể đồng bộ quyền trên các mạng qua giao thức lưu trữ khóa (Keystore) tiêu chuẩn, chúng ta sẽ mở ra khả năng giao dịch xuyên chuỗi (cross-chain) thực sự, tạo điều kiện phát triển toàn diện cho hệ sinh thái tác nhân AI. Các nhà đầu tư tổ chức đang quan tâm đến DeFi, nhưng họ sẽ không tham gia nếu không có những chuẩn bảo mật tự động hóa rõ ràng. Cũng như cách bằng chứng không tiết lộ (ZKP) trở thành chuẩn mực cho quyền riêng tư và tuân thủ, “quyền kiểm soát có thể lập trình” sẽ là trụ cột bảo mật cho AI trong tài chính phi tập trung.

Dù vẫn còn nhiều tranh cãi xoay quanh việc đưa AI tự chủ vào lĩnh vực tài chính, điều đó không còn là viễn tưởng. Tài chính truyền thống đã quen với thuật toán giao dịch và hệ thống “hộp đen” — DeFi chỉ đang tiếp nối xu hướng đó. Vấn đề không phải là AI có nên được tích hợp hay không, mà là chúng ta đã sẵn sàng để AI phục vụ lợi ích của người dùng chưa. Nếu muốn giữ vững “chủ quyền người dùng” và sự minh bạch, hạ tầng kỹ thuật phải được cải tiến trước tiên.

DeFi hiện đang đứng trước ngưỡng cửa của đổi mới tự động hóa. Câu hỏi không còn là “AI có nên tham gia?” mà là: chúng ta đã có đủ công cụ và kiến trúc để đảm bảo rằng *AI phục vụ người dùng*, chứ không phải ngược lại hay chưa?