Web3 AI cần vượt khỏi định kiến blockchain để thật sự đổi mới

Web3 AI cần thoát khỏi lối mòn “ưu tiên blockchain” để thật sự đổi mới

Web3 AI – lĩnh vực kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và tư tưởng phân quyền – đang phải đối mặt với những ngộ nhận cơ bản. Trong khi công nghệ blockchain đang được xem là yếu tố “bắt buộc” để các dự án được công nhận là một phần của Web3, điều này lại vô tình kìm hãm sự đổi mới trong chính mảnh ghép đầy tiềm năng này.

Theo CoinDesk đưa tin ngày 24 (giờ địa phương), tuy Web3 bắt nguồn từ triết lý mạng mở của phong trào cyberpunk – nhấn mạnh vào quyền sở hữu cá nhân, chống kiểm duyệt và không cần sự cho phép – nhưng hệ sinh thái AI phi tập trung hiện nay lại đang bị bó hẹp trong khung sườn blockchain. Nhiều nhà đầu tư và quỹ đầu tư mạo hiểm chỉ rót vốn cho các dự án có tích hợp blockchain, khiến các đội ngũ phát triển buộc phải lựa chọn blockchain như “lối đi bắt buộc”, bất chấp sự phù hợp về mặt kỹ thuật.

Các ví dụ như BitTorrent, Tor hay IPFS đã thể hiện rõ khái niệm Web3 từ lâu, mà không cần blockchain. Trong khi đó, những công nghệ tiên tiến như “học liên kết” (**federated learning**) – nơi các mô hình AI được huấn luyện bởi nhiều nút mạng mà không làm lộ dữ liệu người dùng – mới thực sự là mô hình **AI phi tập trung**. Đáng chú ý, trong toàn bộ quy trình đó, hoàn toàn không cần đến **blockchain** hay **token** để đảm bảo phân quyền, bảo mật hay quyền sở hữu.

Bình luận: Việc đánh đồng AI phi tập trung với blockchain không chỉ là một ngộ nhận về mặt kỹ thuật mà còn gây hại về chiến lược sản phẩm và trải nghiệm người dùng.

Trên thực tế, blockchain chỉ phù hợp trong những tình huống cụ thể – chẳng hạn như thanh toán giữa các AI agent, quản trị danh tiếng qua các bằng chứng mật mã, hoặc phần thưởng trong đào tạo chung. Nhưng nếu áp dụng blockchain cho mọi vấn đề kỹ thuật trong AI phi tập trung, dự án sẽ gánh thêm chi phí, độ trễ và độ phức tạp không cần thiết.

Dù vậy, đa số dự án vẫn chọn gắn blockchain, đơn giản vì muốn được công nhận là Web3, có cơ hội tiếp cận nguồn vốn và cộng đồng. Một khảo sát cho thấy không ít quỹ đầu tư mạo hiểm vẫn yêu cầu tích hợp blockchain như tiêu chí bắt buộc để xét duyệt đầu tư. Điều này tạo ra rào cản đối với các đội ngũ ưu tiên hiệu quả kỹ thuật nhưng không muốn hy sinh nguyên tắc thiết kế ưu tiên người dùng.

Để hiểu rõ hơn, cần tách bạch ba khái niệm sau đây trong hệ sinh thái Web3 AI:

- “AI phi tập trung” là mô hình dựa trên hạ tầng không phụ thuộc blockchain như điện toán phân tán, học liên kết, mạng P2P hay điện toán biên.

- “AI dựa trên tiền mã hóa” gắn trực tiếp với blockchain thông qua hệ thống phần thưởng bằng token, bằng chứng mật mã hay quản lý tài sản số.

- “Web3 AI” đề cập đến chiều hướng tư tưởng: governance phi tập trung, sáng tạo không cần cấp phép (permissionless), và cộng đồng làm trung tâm.

Những yếu tố trên có thể tương tác với nhau nhưng không nhất thiết phải cùng tồn tại trong một hệ thống. Rất nhiều nền tảng AI phi tập trung có thể vận hành hiệu quả mà không cần blockchain: các nút vẫn chia sẻ nhiệm vụ, xác thực lẫn nhau, duy trì quyền riêng tư… mà không cần smart contract hay token thưởng. Nói cách khác, *blockchain nên là công cụ, chứ không phải điều kiện tiên quyết*.

Bình luận: Để AI phi tập trung có thể phát triển đúng hướng, hệ sinh thái Web3 cần học cách hài hòa giữa lý tưởng phân quyền và thực tiễn kỹ thuật.

Trên thực tế, nhiều dự án ngoài lĩnh vực crypto đang hiện thực hóa Web3 mà không cần đến blockchain. Prime Intellect đang huấn luyện mô hình ngôn ngữ lớn theo phương thức phi tập trung. Dự án NANDA của Học viện MIT đang xây dựng một mạng internet phân phối dựa trên agent tự trị. Tổ chức LAION đi đầu trong việc mở nguồn dữ liệu AI để phục vụ nghiên cứu phi lợi nhuận. Họ không phát hành token nhưng lại phản ánh đúng bản chất Web3: mở, phân quyền, hướng đến cộng đồng.

Ngay cả trong hệ sinh thái blockchain, vẫn có những dự án sử dụng blockchain một cách chọn lọc và hợp lý. Chẳng hạn:

- Numerai trao thưởng dựa trên hiệu quả của mô hình do cộng đồng phát triển.

- Torus Network phân phối phần thưởng token cho các cá nhân đóng góp vào giá trị mạng lưới.

- Render Network thiết lập một mạng lưới render toàn cầu và thanh toán bằng token.

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất hiện nay vẫn là “tư duy blockchain trước, vấn đề sau” hay còn gọi là “**chủ nghĩa blockchain**”. Khi sức mạnh AI đang ngày càng rơi vào tay các tổ chức lớn, việc bắt buộc mọi giải pháp AI phân quyền phải dựa trên blockchain có thể phản tác dụng, biến blockchain từ công cụ thành xiềng xích sáng tạo.

Để xây dựng tương lai bền vững cho Web3 AI, hệ sinh thái cần công nhận *đa dạng kỹ thuật* là một lợi thế chứ không phải mối đe doạ. Nhóm dự án nào dám ưu tiên kiến trúc phù hợp với bài toán thay vì theo đuổi tiêu chuẩn đầu tư “có blockchain”, mới chính là những người thật sự dẫn dắt cách mạng AI tiếp theo.

Bình luận: Tương lai Web3 AI sẽ không đến với những người trung thành tuyệt đối với blockchain, mà đến với những ai hiểu rằng không có giải pháp kỹ thuật nào là “duy nhất”.

Tóm lại, để hiện thực hóa tiềm năng của Web3 AI, cộng đồng và nhà đầu tư cần khép lại tư duy đóng khung của blockchain. AI phi tập trung là tương lai, nhưng không thể bị giới hạn trong một công nghệ cụ thể. Khả năng đổi mới sẽ thuộc về những người dám giải phóng ý tưởng khỏi lối mòn “phải có token mới gọi là Web3”.

Từ khóa: “Web3 AI”, “AI phi tập trung”, “blockchain”