Công nghệ ZK và quyền riêng tư: Mảnh ghép còn thiếu trong khung quy định tiền mã hóa

Một lần nữa, các cuộc thảo luận về quy định tiền mã hóa lại cho thấy một mô hình quen thuộc: phần lớn sự định hướng đến từ nhóm chuyên gia pháp lý và tài chính có xuất thân từ lĩnh vực tài chính truyền thống. Điều này cho thấy sự chia rẽ rõ rệt trong lĩnh vực tiền mã hóa giữa hai xu hướng: một bên là các nhà phát triển tập trung vào đổi mới công nghệ, bên kia là những người đang cố gắng tích hợp tiền mã hóa vào hệ sinh thái pháp lý hiện hành.

Theo đó, trong khi các “người dùng chính thống” đang tìm cách đưa công nghệ chuỗi khối vào ứng dụng thực tế, thì nhiều nhà phát triển vẫn giữ thái độ thờ ơ với quy định – xem chúng như rào cản thay vì là một phần tất yếu của tiến trình phát triển. Tuy nhiên, cách tiếp cận này đang đặt chính người dùng tiền mã hóa vào những rủi ro tiềm tàng nghiêm trọng.

Một trường hợp điển hình xảy ra vào tháng 5 năm 2025, khi Coinbase – sàn giao dịch tiền mã hóa lớn nhất nước Mỹ – bị rò rỉ thông tin cá nhân của khách hàng. Sự cố xảy ra do tin tặc tấn công các dữ liệu được thu thập theo yêu cầu của quy định KYC (xác minh danh tính khách hàng). Coinbase đã phải trích lập khoản dự phòng bồi thường lên tới 4 triệu USD (khoảng 55,6 tỷ đồng). Sự việc này một lần nữa đặt dấu hỏi lớn về tính hiệu quả và độ an toàn của việc thu thập dữ liệu cá nhân theo quy định hiện hành.

Trong bối cảnh đó, các công nghệ đảm bảo quyền riêng tư như định danh kỹ thuật số và chứng minh không kiến thức (ZK – Zero-Knowledge Proof) nổi lên như một giải pháp thay thế đầy tiềm năng. Với các kỹ thuật này, người dùng có thể xác minh danh tính mà không cần tiết lộ thông tin cá nhân. Nếu được áp dụng đại trà, các công ty sẽ không còn cần lưu trữ dữ liệu khách hàng, đồng nghĩa với việc không còn rò rỉ dữ liệu.

Tuy nhiên, vấn đề này không chỉ giới hạn trong phạm vi các sàn giao dịch tập trung hay startup tài chính mới nổi. Trong thực tế, các sàn vẫn là cửa ngõ chính để người dùng tiếp cận hoặc rút khỏi thị trường tiền mã hóa, đồng thời trở thành nơi tích lũy lượng dữ liệu người dùng khổng lồ. Trong khi đó, các quy định mới như “Travel Rule” tại Anh hay “Khung báo cáo tài sản tiền mã hóa (Cryptoasset Reporting Framework)” đang mở rộng tầm kiểm soát: buộc các công ty và cơ quan quản lý phải nắm rõ danh tính thật, địa chỉ cũng như lịch sử giao dịch của người dùng.

Bình luận: Trong bối cảnh giám sát ngày càng gia tăng, hậu quả không chỉ dừng lại ở các rủi ro kỹ thuật số – mà còn tiềm ẩn đe dọa tới sự an toàn của người dùng trong đời thực. Tình trạng tấn công vật lý nhắm vào người sở hữu tiền mã hóa – còn được gọi là “wrench attack” – mới đây đã xuất hiện tại Pháp và một số quốc gia châu Âu.

Nếu các công nghệ “bảo vệ quyền riêng tư” không được tích hợp mặc định vào các sàn giao dịch và hệ sinh thái ứng dụng, hậu quả sẽ vượt quá những thất bại kỹ thuật đơn thuần – mà có thể phát triển thành hiểm họa xã hội nghiêm trọng. Trong khi những công cụ pháp lý như vậy hoàn toàn có thể đồng hành cùng tiến bộ công nghệ, sự chậm trễ trong việc áp dụng đang ngày càng khó biện minh.

May mắn thay, ngành tiền mã hóa có kinh nghiệm trong việc kết hợp đổi mới công nghệ với quy định. Ví dụ, hệ thống “chứng minh dự trữ” (Proof of Reserve) hiện đã trở thành một chuẩn mực giúp xác thực tài sản thực tế của sàn giao dịch. Bên cạnh đó, khái niệm “bể riêng tư” (privacy pool) – nơi người dùng có thể giao dịch ẩn danh nhưng vẫn tuân thủ luật pháp – đang được thử nghiệm như một mô hình tiềm năng. Một vài nhóm phát triển thậm chí đang tìm cách tự động hóa các quy trình pháp lý hoàn toàn trên chuỗi (on-chain).

Đã đến lúc những nhà phát triển công nghệ và chuyên gia hiểu quy định – “kỹ sư pháp lý” – góp mặt nhiều hơn tại các bàn thảo chính sách. Nếu không, nguy cơ cao là hệ thống quy định hiện tại sẽ được “sao chép nguyên xi” từ các mô hình tài chính cũ, gây khó khăn cho việc phản ánh đúng bản chất và tiềm năng của tiền mã hóa.

Điều quan trọng nhất lúc này không chỉ là cải cách hệ thống quy định, mà là phá vỡ thế độc quyền của các bên truyền thống trong việc xây dựng chính sách. Quy chuẩn tương lai cần được đồng kiến tạo với cách tiếp cận từ “công nghệ” – tập trung vào quyền riêng tư, bảo mật và trải nghiệm người dùng – thay vì áp đặt nguyên mẫu từ hệ thống cũ.

Để làm được điều đó, những người làm công nghệ cần ngừng phớt lờ vấn đề quy định – thay vào đó cần đóng vai trò trung tâm trong đối thoại chính sách. Họ phải mạnh dạn đề xuất các giải pháp kỹ thuật nhằm bảo đảm quyền riêng tư và an toàn cho người dùng trong môi trường tài chính mới. Người dùng tiền mã hóa hoàn toàn xứng đáng với những giải pháp kỹ thuật tiên tiến như vậy trở thành “mặc định” trong nền tảng mà họ tin tưởng sử dụng.

Từ khóa: từ tiền mã hóa, từ quy định, từ quyền riêng tư, từ blockchain, từ ZK

Kết luận: Giữa những thay đổi và thách thức không ngừng, việc tích hợp từ quyền riêng tư và các công nghệ như từ ZK không chỉ là lựa chọn tốt – mà là điều kiện tiên quyết để từ tiền mã hóa phát triển bền vững. Đã đến lúc các bên liên quan, đặc biệt là những người xây dựng công nghệ, nắm bắt vai trò của mình và chủ động định hình các khung từ quy định mới – nơi yếu tố từ blockchain và quyền lợi người dùng được đặt lên hàng đầu.