Neuralink và cuộc cách mạng onchain hóa dữ liệu não bộ: Tự do tư tưởng trước thách thức công nghệ

Công nghệ cấy ghép não của Neuralink tiếp tục gây chú ý: Khi dữ liệu não bộ cần được "onchain hóa"

Công nghệ giao diện não – máy tính (BCI) do Neuralink phát triển đang mở ra những triển vọng chưa từng thấy nhưng đồng thời cũng dấy lên lo ngại mới về quyền riêng tư và tự do cá nhân. Theo Forbes đưa tin ngày 24, công ty do Elon Musk sáng lập cho biết đang tiến hành thử nghiệm một con chip có kích thước tương đương đồng xu có thể đọc tín hiệu thần kinh và truyền dữ liệu không dây, cho phép người dùng điều khiển thiết bị bằng ý nghĩ – mà không cần cử động tay hay lời nói.

Neuralink sử dụng các dây điện cực mảnh hơn cả sợi tóc để cấy vào vỏ não. Musk từng tuyên bố công nghệ này sẽ mang tới “siêu năng lực” cho con người. Tuy nhiên, sự phát triển chóng mặt của công nghệ BCI đang đặt ra câu hỏi lớn: liệu chúng ta có đang sẵn sàng trao quyền truy cập vào bộ não – vùng dữ liệu cá nhân nhất – cho một doanh nghiệp tư nhân do một tỷ phú nắm giữ?

Mối lo về việc đánh mất quyền tự quyết

Hiện tại, công nghệ BCI được kỳ vọng sẽ tạo đột phá cho cuộc sống của người khuyết tật, đặc biệt những người bị liệt toàn thân. Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng cảnh báo về khả năng lạm dụng. Viễn cảnh một cá nhân hoặc công ty có khả năng kết nối và thu thập dữ liệu não bộ đặt ra câu hỏi về mức độ ảnh hưởng đến “tự do tư tưởng” – yếu tố nền tảng của bản sắc nhân loại.

Bình luận: Bộ não không chỉ là cơ quan sinh học mà còn là kho lưu trữ cảm xúc, ý định và nhận thức – những dữ liệu mà nếu bị thao túng có thể làm thay đổi hành vi và tư duy cá nhân.

DeSci: Khi dữ liệu não bộ trở thành tài sản công

Để đối phó với những rủi ro này, phong trào khoa học phi tập trung (DeSci) đang nổi lên như một giải pháp khả thi. Không giống như hệ thống tập trung, nơi dữ liệu nằm trong máy chủ của công ty, DeSci thúc đẩy quyền sở hữu dữ liệu của chính người tạo ra nó. Trong lĩnh vực thần kinh học, DeSci kêu gọi coi dữ liệu não là một "tài sản công", trao cho từng cá nhân quyền kiểm soát tuyệt đối.

Gần đây, nhóm nghiên cứu tại Trung Quốc đã thực hiện thí nghiệm sử dụng công nghệ BCI để tái lập thông tin thị giác cho người khiếm thị. Mặc dù có giá trị hỗ trợ xã hội, nhưng thí nghiệm này cũng khơi dậy mối lo: "Ai sẽ kiểm soát dữ liệu thần kinh của chúng ta?". Nếu quyền truy cập vào hoạt động thần kinh bị tập trung trong tay một nhóm thiểu số, điều đó có thể dẫn tới rủi ro thao túng hành vi, nhận thức từ bên ngoài.

Dữ liệu não bộ và blockchain: Giải pháp bảo vệ tinh thần

Một giải pháp mang tính cách mạng đang được đề xuất là đưa dữ liệu thần kinh “lên blockchain” – hay còn gọi là “onchain hóa” dữ liệu não. Bằng cách sử dụng hạ tầng phi tập trung như blockchain, tín hiệu thần kinh sẽ được mã hóa và lưu trữ an toàn. Người dùng giữ quyền khóa mã và cấp quyền truy cập có điều kiện, không một thực thể nào có thể truy cập dữ liệu của họ nếu không có sự đồng ý rõ ràng.

Bình luận: Việc “từ” onchain hóa dữ liệu thần kinh sẽ không chỉ giúp vận hành phần mềm bằng ý nghĩ mà còn đảm bảo sự độc lập tinh thần, một trong những quyền tự do cơ bản nhất.

Tâm trí là không gian riêng tư cuối cùng

Khác với DNA mô tả hình thức bề ngoài, dữ liệu não phản ánh cảm xúc, mục đích và tiềm năng hành vi. Nếu dữ liệu này bị kiểm soát bởi một hệ thống tập trung, nó sẽ đe dọa đến khái niệm cơ bản về con người như một cá thể độc lập. Trong trường hợp quyền truy cập điều chỉnh bởi một "điều khoản sử dụng" của công ty, thì nguy cơ bị tấn công hệ thần kinh – thậm chí điều khiển nhận thức hoặc cử động cơ thể – không còn là chuyện viễn tưởng.

Trái lại, cách tiếp cận “từ” phi tập trung sẽ trao quyền hoàn toàn cho người dùng. Họ có thể quản lý “chìa khóa bảo mật”, quyết định ai được tiếp cận dữ liệu và có thể hủy bỏ quyền đó bất kỳ lúc nào. Một hệ sinh thái mở không bị thống trị bởi bất kỳ cá nhân hay công ty nào sẽ thúc đẩy nhiều dự án và thử nghiệm cùng tồn tại, phát triển.

Tương lai của công nghệ BCI: Công cụ công ích hay nền tảng độc quyền?

Từ đây, câu hỏi đặt ra: trong 10 năm tới, BCI sẽ trở thành cơ sở hạ tầng công cộng hay sẽ bị thương mại hóa bởi các tập đoàn? Các yếu tố như giao thức mở giữa các thiết bị, hệ thống "từ" thưởng token cho nhà nghiên cứu, hay mô hình dữ liệu chung dựa trên ‘zero-knowledge’ – nơi mà người dùng có thể chia sẻ dữ liệu não mà không tiết lộ danh tính – chính là những nền tảng cần thiết để xây dựng hệ thống ấy.

Tạm kết

Công cuộc “từ” onchain hóa dữ liệu não không chỉ là bước tiến công nghệ, mà còn là một “sứ mệnh” bảo vệ tự do tư tưởng nhân loại. Trong kỷ nguyên nơi thông tin cá nhân ngày càng dễ bị khai thác, việc bảo vệ không gian tinh thần – "thánh địa cuối cùng" của tự do – trở thành ưu tiên cấp thiết. Tâm trí con người không bao giờ nên trở thành tài sản của công ty hay chính phủ. Và chính "từ" phi tập trung là con đường duy nhất để bảo vệ sự tự do đó.