Quốc gia mạng và DAO ảnh hưởng: Tương lai quản trị AI phi tập trung

Sự phát triển vượt bậc của công nghệ AI đang đặt ra những thách thức mới cho các mô hình quản trị truyền thống. Trong bối cảnh mà quyền lực trong việc huấn luyện và khai thác AI ngày càng tập trung vào tay chính phủ và các tập đoàn lớn, một mô hình quản trị mới – dựa trên sự tham gia rộng rãi, minh bạch và lợi ích cộng đồng – đang trở thành yêu cầu cấp thiết. Trong đó, khái niệm “quốc gia mạng (Network State)” nổi lên như một hướng đi khả thi, kết hợp chặt chẽ giữa *blockchain*, *trí tuệ nhân tạo (AI)* và sự tự quản kỹ thuật số.

Theo đó, “quốc gia mạng” hình thành nên cộng đồng số phi biên giới với cấu trúc quản trị *phân quyền và tương tác trực tiếp của người dùng*, trái ngược với cơ chế tập trung hiện nay. Một trong những vấn đề lớn của *AI tạo sinh* chính là “thiên kiến” trong dữ liệu và quy trình huấn luyện không minh bạch – hậu quả của sự kiểm soát tập trung. Trường hợp cụ thể có thể kể đến là AI Grok của công ty xAI – do Elon Musk thành lập – từng gây tranh cãi trên mạng xã hội vì đưa ra các phản hồi thiên lệch và gây cảm giác thiên vị rõ rệt.

Trong bối cảnh đó, mô hình *quốc gia mạng* cho phép cộng đồng tự mình tham gia vào quy trình huấn luyện AI nhằm phản ánh đa dạng quan điểm và dữ liệu. Người dùng có thể tham gia các quyết định liên quan đến tiêu chuẩn đạo đức và thiết kế hành vi của AI, từ đó xây dựng nên một hệ sinh thái AI phục vụ đúng nhu cầu của mình. *Bình luận*: Đây là bước chuyển từ kiểm soát sang sở hữu chung về mặt công nghệ.

Mô hình này được hỗ trợ bởi các tổ chức được gọi là *DAO ảnh hưởng* (hay còn gọi là DAO vì lợi ích cộng đồng) – sử dụng công nghệ blockchain để tài trợ cho việc phát triển mã nguồn mở, thu thập dữ liệu đa dạng và minh bạch hóa toàn bộ quy trình giám sát. Thay vì là cấu trúc “chặn” người dùng khỏi quyền kiểm soát, DAO kiến tạo nên hệ thống “chăm sóc tập thể”, trong đó AI không bị điều khiển bởi quyền lực cá nhân mà do cả cộng đồng định hướng.

Vấn đề *tập trung hóa AI* hiện đang là một rủi ro đáng ngại: hơn 60% phát triển AI toàn cầu hiện tập trung tại bang California (Hoa Kỳ), tạo ra sự mất cân bằng về địa lý, chính trị và kinh tế. Mới đây, công ty xAI bị kiện sau khi các hoạt động tại khu vực Memphis gây hậu quả ô nhiễm môi trường – minh chứng rõ ràng rằng AI, nếu không được quản trị đúng cách, có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến cộng đồng địa phương.

Ngược lại, quốc gia mạng là tập hợp các công dân kỹ thuật số không giới hạn bởi địa lý. Tại đây, người tham gia không chỉ góp mặt vào quản trị mà còn có quyền sở hữu thực thụ – thông qua các chức năng như bỏ phiếu, giám sát và phân bổ phần thưởng trên nền tảng *blockchain*. Việc phân bổ AI tới nhiều khu vực hơn cũng giúp tăng giá trị đóng góp xã hội của công nghệ này.

Hiện nay, nhiều hệ thống AI vẫn bị ví là “hộp đen thuật toán” – nơi người dùng không thể hiểu được AI quyết định ra sao và vì lý do gì. Mô hình *quốc gia mạng* khắc phục điểm yếu đó bằng cách ghi lại toàn bộ quy trình ra quyết định lên chuỗi và cho phép người dùng kiểm chứng công khai. Ai tham gia cũng có quyền “rút lui” khỏi hệ sinh thái nếu không đồng thuận — điều này tạo ra một không gian kỹ thuật số *tự do, tự nguyện và có trách nhiệm*.

Trong tương lai, việc xây dựng hệ thống *quản trị AI* không chỉ đơn thuần là bài toán kỹ thuật mà cần gắn với *phát triển bền vững và phục vụ lợi ích công cộng*. DAO ảnh hưởng sẽ đóng vai trò then chốt trong việc thiết kế các cộng đồng AI có tính minh bạch, có thể kiểm toán, và hướng đến xây dựng AI như một “tài sản công”. Các tổ chức hoặc cá nhân thứ ba có thể tự nguyện đóng góp tài chính hoặc tài nguyên vào hệ sinh thái này – chính điều đó tạo nên *năng lực phục hồi* và phát triển toàn diện cho hạ tầng công nghệ số.

So với các mô hình quốc gia truyền thống vẫn đang vật lộn với việc theo kịp làn sóng AI, thì quốc gia mạng ngay từ đầu đã được thiết kế để phục vụ thời đại kỹ thuật số: từ quản trị lập trình được, điều phối phân tán đến công nghệ chuỗi khối. Trong đó, DAO ảnh hưởng trở thành thành phần trọng yếu mở ra tương lai phát triển AI có trách nhiệm và hướng đến con người.

*Bình luận*: AI nên được xem là một “tài nguyên chung của nhân loại” chứ không phải công cụ độc quyền của vài tập đoàn. Để đạt được điều đó, cần sự đồng thuận cho một hệ sinh thái mở, minh bạch và chia sẻ quyền lực. Đây chính là thời điểm thích hợp để đầu tư vào các hạ tầng số mang tính bao trùm, thúc đẩy chủ quyền kỹ thuật số và chăm sóc cộng đồng. *Từ khóa*: quốc gia mạng, DAO ảnh hưởng, blockhain, AI tạo sinh, quản trị AI, AI phi tập trung.